Европа в семье. Время перемен. Мария Чапская.
002 Europa w rodzinie. Европа в семье.
Wojna się przeciągała.
Po kontrofensywie niemieckiej 1915 roku odstępująca armia rosyjska
zarządziła ewakuację ludności zza Buga i Narwi.
Kozacy puszczali z dymem opustoszałe wioski i miasteczka. Gościniec
nasz wypełnił się tłumem wozуw chłopskich, załadowanych jakąś resztką
chudoby, wozуw przykrytych budami z płуtna lub dykty. Ciągnęli już tak od
tygodni, noga za nogą, w cztery rzędy, na wschуd, bezradni i bezwolni
wobec klęski wojny, ognia, głodu i zarazy. Ciągnęli w nieznane, znacząc
krzyżami drogę swego wygnania.
Wieczorem łąki i pola okoliczne pokrywały się ogniskami, dym gryzący
snuł się po ziemi. W parku rąbano drzewa na ogniska. Była już pуźna jesień.
Dzieci i starcy umierali z głodu, zimna i chorуb.
Front stanął na linii Baranowicz, jakieś sto dwadzieścia kilometrуw od
Mińska, i przetrwał tam do początku 1918 roku.
Część uchodźcуw zatrzymała się w Mińsku, zajmując opustoszałe na
przedmieściach domki po ewakuowanych rosyjskich kolejarzach; reszta
pociągnęła dalej.
Od tej zimy 1915/16 roku bywałyśmy już tylko gośćmi, i na zmianę,
w domu. Ojciec wynajął dla całej rodziny obszerne mieszkanie przy ulicy
Zacharzewskiej; pochłonęły nas prace Towarzystwa Pomocy Ofiarom
Wojny. Dzięki znacznym funduszom państwowym można było otworzyć
kuchnie darmowe i organizować pomoc odzieżową. Powstały żłobki, potem
szkoły, warsztaty, szwalnie. Wtedy dopiero poznałyśmy nasze miasto
rodzinne, jego inteligencję ofiarną i uspołecznioną, jego utajoną polskość.
Wielka Sala Mińskiego Towarzystwa Rolniczego służyła za biuro
przyjęć. Urzędowałyśmy tam od rana z siostrami Święcickimi; nieskończony
był pochуd niedoli. Na zmianę z siostrą, w sankach danych nam do
dyspozycji, przeprowadzałyśmy wywiady. Ileż było tych bezimiennych
pierieułkуw[233] do odszukania na dalekich przedmieściach, zarosłych sadami,
w głębokim śniegu, aby obejrzeć podobne w swoim opustoszeniu izby
i legowiska na słomie, sprawdzić stan liczebności rodziny, braki w odzieży,
obuwiu, okryciu.
Latem przyjął nas jeszcze dom dzieciństwa, z pozostałymi meblami, oraz
wierni domownicy.
W 1917 roku powitaliśmy z radością pierwszą rewolucję, runięcie caratu,
nadzieję wskrzeszenia Polski i końca wojny; po drugiej, październikowej,
komisarz w skуrzanej kurtce wydzielał nam chleb i kaszę, decydował o uboju
i używalności cugowej stajni. Pewnego wieczoru uprzedzono nas o grożącym
ze strony pobliskiej wsi pogromie. W popłochu opuściliśmy dom, ksiądz
nasz, Jуzef Zelbo, zabrał nas do swojej plebanii w Wołczkiewiczach, ale dom
nasz nie uległ żadnemu pogromowi, ani wtedy, ani potem.
W początkach 1918 roku front niemiecki przesunął się aż po Dniepr.
Mińsk przechodził z rąk do rąk, przez krуtki czas był w rękach polskich.
Polski korpus generała Dowbуr-Muśnickiego, z siedzibą w Bobrujsku, został
rozbrojony przez Niemcуw.
Wojna na Zachodzie była skończona. Polska wyzwolona, ale
spustoszona, zewsząd zagrożona, o nieustalonych granicach, stale pod bronią.
Obaj bracia w wojsku.
Po wyprawie Piłsudskiego na Kijуw w 1920 roku nastąpiła
kontrofensywa Armii Czerwonej.
Większość polskiego zamożnego ziemiaństwa i duża część polskiej
inteligencji miejskiej opuściła wtedy kraj. Traktatem ryskim połowa
Białorusi została oddana Sowietom, z setkami tysięcy, pozostałej po wsiach
i miastach, polsko-białoruskiej ludności.
Michał Pawlikowski, syn tej ziemi, nazwał traktat ryski grzechem
kainowym.
W 1920 roku my rуwnież opuściliśmy Białoruś i dom nasz niepowrotnie.
Przyłuki żyły jeszcze lat dwadzieścia nieznanym nam życiem, jako dom
wypoczynkowy dla urzędnikуw Sowieckiej Republiki Białoruskiej, dom
imienia Rуży Luksemburg.
W ciągu drugiej wojny światowej zajęli go lotnicy niemieccy. Rozległe
pola u wylotu alei lipowej, graniczące z linią kolei żelaznej, były dobrym
terenem na lotnisko, stąd bombardowana była Moskwa i inne miasta w głębi
Rosji.
Po klęsce pod Stalingradem nastąpił odwrуt.
Tak jak Rosjanie w 1915 roku, Niemcy, cofając się w 1944, zamierzali
zostawić wrogowi pustynię. Lasy chroniące oddziały partyzantуw palono,
podobnie niszczono ludzkie siedziby. Nasz dom został zdynamitowany,
Stańkуw i piękny pałac swojatycki rуwnież, z dymem poszły setki dworуw
i wsi.
Na wzgуrzu, ponad łąkami, o trzech zdziczałych tarasach, nad
zamulonymi stawami, wznoszą się, być może, jeszcze jakieś ułamki ścian
i stos gruzуw zarosłych pokrzywą.
„Nie mamy tu miasta trwającego, ale przyszłego szukamy…”[234]
Maisons Laffitte, 1969
[233] (ros.) zaułkуw
[234] List do Hebrajczykуw 13, 14.
Война затянулась.
После немецкого контрнаступления 1915 года отступающая русская армия
приказал эвакуировать людей из-за Жука и Нарев.
Казаки сжигали пустынные деревни и города. Гостевой дом
наша, заполненная толпой крестьянских тележек, загруженных остатками.
наклонные, тележки, покрытые питомниками или диктатурами. Они так и продолжаются с тех пор, как
недели, ноги за ногами, в четыре ряда, на восток, беспомощный и свободный…
перед лицом провала войны, огня, голода и язвы. Они затащили в неизвестность, имея в виду.
с крестами на пути его изгнания.
Вечером луга и поля были покрыты кострами, кусая дым.
…спал на земле. В парке деревья рубили на костры. Это была поздняя осень.
Дети и старики были голодны, холодны и больны.
Фронт был на линии Барановичей, примерно в ста двадцати километрах от
Минск, и просуществовал там до начала 1918 года.
Некоторые из беженцев остались в Минске, оккупировав пустынную территорию на
пригородные коттеджи эвакуированных российских железнодорожников; остальные
она уехала.
С той зимы 1915/16 мы были только гостями, и поочерёдно,
дома. Мой отец арендовал большую квартиру на улице для всей семьи.
Захаржевская; мы были поглощены работой Общества помощи жертвам.
Войны. Благодаря значительным государственным средствам, удалось открыть
бесплатные кухни и организация помощи с одеждой. Питомники были созданы, затем
школы, мастерские, швейные комнаты. Тогда мы и познакомились с нашим городом.
семья, его жертвенный и социальный интеллект, его скрытый Полис.
Большой зал Минского сельскохозяйственного общества служил кабинетом
Вечеринки. Мы были там с утра с сёстрами из Свенчиц; бесконечные
было несчастьем. По очереди с моей сестрой, на санях нам дали
расположение, мы допрашивали. Сколько из этих безымянных
многолетнее растение[233], которое можно встретить в отдаленных пригородах, заросших фруктовыми садами,
в глубоком снегу, чтобы увидеть подобное в его опустошении комнаты.
и соломенные кровати, проверьте размер семьи, нехватку одежды,
обувь, одежда.
Летом нас все еще встречали в доме ребенка, с остальной мебелью, и…
верные члены семьи.
В 1917 году мы с радостью встретили первую революцию, распад Царства,
Надежда на воскресение Польши и окончание войны; после второго октября,
комиссар, в кожаной куртке, давал нам хлеб и крупу, принимал решение об убое.
и удобство пользования конюшнями. Однажды вечером нас предупредили об угрозе
…из близлежащей деревни, погром. В панике мы вышли из дома, священник…
наш, Юзеф Зельбо, отвез нас в свой пастор в Вольчкевиче, но дом
наша страна не поддалась ни на какие погромы ни тогда, ни после.
В начале 1918 года немецкий фронт продвинулся до Днепра.
Минск переходил из рук в руки, некоторое время он находился в польских руках.
Польский корпус генерала Даубура-Мушницкого, базировавшийся в Бобруйске, был
разоруженных немцами.
Война на Западе закончилась. Польша была освобождена, но
разоренный, угрожаемый со всех сторон, без границ, постоянно под дулом пистолета.
Оба брата в армии.
После экспедиции Пилсудского в Киев в 1920 году, были
контрнаступление Красной Армии.
Большинство польских богатых землевладельцев и большая часть поляков
муниципальная разведка тогда покинула страну. С Рижским договором, половина
Беларусь была сдана Советам, а из деревень остались сотни тысяч.
и города, польско-белорусский народ.
Михал Павликовский, сын этой земли, назвал Рижский договор грехом.
Каин.
В 1920 году мы также безвозвратно покинули Беларусь и наш дом.
Озера до сих пор жили двадцать лет неизвестной нам жизнью, как дом…
праздник для должностных лиц Советской Республики Белоруссия, дом
названный в честь Риги Люксембург.
Во время Второй мировой войны он был оккупирован немецкими авиаторами. Обширный сайт
поля на выходе из липовой аллеи, граничащей с железной дорогой, были хороши.
область до аэропорта, следовательно, Москва и другие города были разбомблены глубоко внутри.
Россия.
За поражением под Сталинградом последовал разворот.
Как и русские в 1915 году, немцы, отступая в 1944 году, намеревались
оставить врага в пустыне. Сожжены леса, защищающие партизанские отряды,
человеческие помещения были аналогичным образом разрушены. Наш дом был динамизирован,
Стенкув и красивый дворец Свиятицкий также поднялись в дыму сотни усадеб.
и деревня.
На холме, над лугами, с тремя дикими террасами, над
мутные пруды, поднимающиеся, возможно, еще несколько фракций стен.
и куча крапивного обломка.
«У нас здесь нет города, но мы ищем будущее…»[234]
Дом Лаффитта, 1969
[233] (роз.) переулки
[234] Письмо к Евреям 13, 14.