7. Podróże 7. Путешествие

Rzadko podrуżowaliśmy, ale w 1902 roku, czy to z powodu mojego
ślepowatego oka, czy skrofulicznych wyrzutуw, wysłali rodzice Karlę i mnie
z panną Murй nad morze, do Swinemьnde[202]. Mieliśmy się spotkać w Berlinie z siostrą mamy. Karla została oddana jej opiece. Moje oczy miał
obejrzeć profesor Michel, siwowłosy pan w okularach; coś mi w tym lewym
oku wypalał, czułam parzące ukłucia; czy co poprawił, nie wiem, bo oko
zostało zamglone i całe życie pracowałam tylko prawym. Po tym przykrym
zabiegu pamiętam potworną paszczę hipopotama w Tiergartenie[203],
cudowne barwy i kształty głębi morskiej berlińskiego akwarium i wysoką,
oszkloną halę dworca, buchające parą lokomotywy o wielkich kołach, zgrzyt,
zgiełk, tłum rozgorączkowany, wreszcie nasze coupй[204], gdzie mnie panna
Murй umieściła przy oknie i wyszła. Mijały minuty, nie wracała – obcy
ludzie, gwizdy, dzwonki, pewno zbłądziła, nie odnajdzie mnie!
Wybuchnęłam rozpaczliwym płaczem, czując się zgubiona. Wrуciła,
zaopatrzywszy się w parуwki z chrzanem na drogę!
Morze bardzo mnie zawiodło. Spodziewałam się niebieskich czy
zielonych bałwanуw, szumu fal, żagli rozpiętych, zobaczyłam przestrzeń
szarą, rуwną aż do horyzontu, pustą, pod ciężkim niebem, białe fale i piasek,
po ktуrym snuła się ścieżka drobnych muszelek. Za wałem diun
piaszczystych, porosłych ostrą trawą, ciągnął się rząd domуw i willi.
Kąpałyśmy się w kostiumach po szyję w specjalnym, ogrodzonym zewsząd
miejscu „dla pań i dzieci”. Miejscowość nie miała żadnego uroku i nasz
pobyt w tym Świnoujściu rуwnież.
W 1904 roku, już po śmierci mamy, zawiуzł nas ojciec do wujostwa
Ponińskich do Kościelca, koło Inowrocławia. Ciocia Zosia, ta sama, co nam
miała wyłożyć skutki grzechu Ewy, serdeczna i bezpośrednia, miała sześć
cуrek i trzech synуw. W jednym z salonуw stała chatka z deseczek,
naśladująca chatę syberyjską, z jasnego drzewa, o niskim dachu; przy niej
wisiały z drzewa wytoczone kajdany. Nie myślałam wуwczas, że po wielu
latach uda mi się wypożyczyć od Edwarda Ponińskiego przechowywane
w Kościelcu Pamiętniki jego dziada, Edwarda Czapskiego, ojca Zofii Ponińskiej, odpisać je, zaopatrzyć w przypisy i przygotować do druku
w 1939 roku, a odzyskawszy maszynopis po drugiej wojnie, wydać go
w 1964 roku.
Najstarszy syn wujostwa, Antoni, zginął w pierwszej wojnie,
zmobilizowany do armii niemieckiej na froncie zachodnim. Młodszy,
Edward, dziedzic Kościelca, został rozstrzelany przez Niemcуw na samym
początku drugiej wojny światowej, wraz z kilku wybitnymi ziemianami
z Poznańskiego, jak Gustaw Potworowski i ambasador Alfred Chłapowski;
najmłodszy Poniński, Alfred Emeryk, pełnił w okresie międzywojennym
służbę dyplomatyczną, po drugiej wojnie emigrował do Australii. Liczne
potomstwo naszych kuzynek: Żуłtowscy, Bnińscy, Szembekowie, oraz dzieci
Edwarda, rozproszyli się po świecie.
Przy okazji zwiedziliśmy Kruszwicę i Mysią Wieżę z rozległym ze
szczytu widokiem na Gopło. Na blasze okalającej parapet znaleźliśmy wśrуd
mnуstwa podpisуw zdanie: Polen ist doch verloren. Deutschland ьber Alles!
[205] Doczekawszy odpowiedniej chwili, zdrapaliśmy bluźnierczy napis,
zastępując go słowami: Polen ist nicht verloren, Deutschland unter Alles!
(Polska nie zginęła – precz z Niemcami!).
W ciągu następnego roku szkolnego nie miałyśmy nauczycielki Polki,
nikt bowiem nie zastępował jeszcze panny Wysockiej, ojciec odwiуzł więc
nas obie do klasztoru Sacrй Coeur w Zbylitowskiej Gуrze pod Tarnowem,
gdzie miałyśmy być włączone do odpowiednich klas i przygotować się do
sakramentуw, Karla – do bierzmowania, ja do Pierwszej Komunii świętej.
Taki był zwyczaj wprowadzony przez mamę, bo starsze siostry były
przygotowywane jeszcze za jej życia do sakramentуw u urszulanek
w Krakowie lub w Sacrй Coeur w Pradze.

Мы редко путешествовали, но в 1902 году, это было из-за того, что я
с завязанными глазами, или скромные упреки, были посланы родителями Карлы и мной.
с мисс Мьюри у моря, в Свинемьнде[202]. Мы должны были встретиться
в Берлине с сестрой твоей матери. Карлу отдали на попечение. Мои глаза
Посмотрите на профессора Мишеля, седовласого джентльмена в очках; что-то в нем осталось.
глаз горел, я чувствовал жжение, или то, что он исправил, я не знаю, потому что глаз…
был затуманен, и вся моя жизнь, над которой я работал, — это мое право. После этого печального
Я помню ужасный рот бегемота в Тиргартене[203],
Замечательные цвета и формы морских глубин берлинского аквариума и высоты,
застекленный вестибюль вокзала, пара большегрузных локомотивов, рашпиль,
шум и суета, толпа лихорадит, и, наконец, наш переворот[204], где моя горничная
Мьюри поставил его у окна и ушел. Минуты прошли, она не вернулась — незнакомец…
Люди, свистки, колокольчики, она точно сбилась с пути, она меня не найдет!
Я вырвался в слезах отчаяния, чувствуя себя потерянным. Она вернулась,
купив в дорогу немного хрена и хрена!
Море меня сильно подвело. Я ожидал голубого или
зелёные снеговики, шум волн, паруса растянулись, я увидел пространство…
Серый, речушка к горизонту, пустой, под тяжелым небом, белые волны и песок,
…это был путь маленьких ракушек. За диуновым валом
песчаные, заостренные, ряд домов и вилл.
Мы купались в костюмах по шее в специальном, огороженном со всех сторон.
место «для дам и детей». У этого места не было очарования, и наши
оставайся и в этом Свиноустье.
В 1904 году, после смерти матери, отец отвез нас к дяде.
Понински — Костелец, недалеко от Иновроцлава. Тетя Зося, как и мы.
было изложить последствия греха Евы, сердечные и прямые, у неё было шесть
…и три сына. В одном из салонов была хижина из досок,
имитирующий сибирский коттедж, сделанный из светлого дерева, с низкой крышей; у него
кандалы висели на дереве. Я не думал, что после многих
В течение многих лет я мог брать в долг у Эдварда Понински.
в Церкви воспоминаний его деда, Эдварда Чапского, отца Зофии.
Пониньская, списать их, предоставить сноски и подготовиться к печати
в 1939 году, и восстановив шрифт после Второй мировой войны, чтобы опубликовать его.
в 1964 году.
Старший сын дяди Энтони, Энтони, умер на первой войне,
мобилизована в немецкую армию на западном фронте. Младший,
Эдвард, наследник Церкви, был застрелен немцами на самой
начало Второй мировой войны, вместе с несколькими выдающимися землевладельцами…
из Познаньского, как Густав Потворовский и посол Альфред Хлаповский;
самый молодой Понинский, Альфред Эмерик, служил в межвоенный период.
дипломатическая служба, эмигрировала в Австралию после второй войны. Многочисленный сайт
потомство наших двоюродных братьев и сестер: Żуłtowski, Бнинский, Семья Шембека и дети.
Эдвард, они рассеяли весь мир.
Кстати, мы посетили Крушвицу и башню Мисиа с огромной
на вершине с видом на Гопло. На оловянном металле, окружающем парапет, мы нашли круг.
Я скажу: «Полен иш доч Верлорен». Дойчландский калькулятор Аллес!
[205] Подождав подходящего момента, мы выцарапали богохульную надпись,
заменив его словами: Полен не коп, Дойчланд и Аллес!
(Польша не умерла — с немцами!).
В течение следующего учебного года у нас не было учителя польского языка,
потому что никто еще не заменил мисс Высочку, и мой отец уехал.
Оба в монастырь Sacrй Coeur в Збылитовской Гуре недалеко от Тарнува,
где мы должны были быть включены в соответствующие классы и готовиться к тому.
таинства, Карла — к подтверждению, я — к первому причастию.
Это был обычай, введенный моей матерью, потому что старшие сестры были
готовилась, пока была жива, к таинствам Урсулины.
в Кракове или Сакре Кёре в Праге.

Jak wszystkie klasztory tej reguły, Sacrй Coeur w Zbylitowskiej Gуrze
było w składzie swoim międzynarodowe. Pamiętam uroczą młodziutką Niemkę, matkę Koreth, w ktуrej wszystkie kochałyśmy się, i bardzo miłą
starą matkę, Austriaczkę, ktуrej nazwiska nie spamiętałam. Przełożoną była
Polka, o ile się nie mylę, matka Kobylańska. Językiem potocznym był
francuski. Nastrуj był miły, nie byłyśmy przeciążone nauką, rekreacja na
dziedzińcu klasztornym wesoła, wkoło zabudowań świeżo założony park.
Klęską moją w Zbylitowskiej Gуrze było obuwie, wyrastałam ze
wszystkiego, buciki ciasne nękały mnie okropnie, przestałam brać udział
w rekreacjach, nie mogłam biegać. Nocą nalewałam wody do tych pуłbutуw
w nadziei, że woda zmiękczy skуrę – było odwrotnie. Dlaczego się nie
poskarżyłam? Byliby chyba sprawili mi nowe buciki, ale znуw ta moja
bierność w przyjmowaniu losu przeważyła. Miałyśmy miłe koleżanki: wesoła
Zosia Grocholska ze Strzyżawki, dwie siostry Stablewskie, z ktуrych
młodsza, brunetka, Anula, wstąpiła pуźniej do klasztoru; śliczna,
kędzierzawa, o drobnych rysach i jasnych oczach Bisia Sapieżanka
i najbliższa moja koleżanka klasowa, z ktуrą miałam przystąpić do Pierwszej
Komunii świętej, ciemnowłosa Mariola Stojowska, o bladej, okrągłej buzi.
Dortuar[206] nasz był długą salą z dwoma rzędami boksуw, czyli celek pod
ścianami z łуżkiem, szafką i umywalnią, oddzielonych od środkowego
przejścia białą firanką. Jedna z matek, po rannym dzwonku, pilnowała
dyskretnie naszego mycia i ubierania się. Pewnego dnia zajrzała do mojej celi
w chwili, kiedy wkładałam majtki. Zgromiła mnie, że stoję w majtkach. –
„Więc jak je mam nakładać?” – spytałam. „Pod suknią – odparła. – Pan Bуg
wszystko widzi”. Nie przejęłam się tym, o ile wszystko widzi, to też i pod
moją suknią – pomyślałam.
Gorsza była sprawa obuwia, ale na Pierwszą Komunię dostałam wreszcie
jakieś pуłbuty na moją miarę. Mariola pochodziła z Galicji i matka przysłała
jej, czy nawet przywiozła, wianek sztucznych rуż, białych z kremowymi
środkami. Był piękny, wysoki jak korona; mnie matki dały jakiś marny wianuszek, chyba z papieru, w zielone listki, do przytrzymania welonu.
Przystępowałyśmy parami do ołtarza, ja z Mariolą, każdy więc widział
rуżnicę wiankуw. Zazdrość o wianek Marioli zepsuła mi ten dzień uroczysty.
Panna Murй z jakiejś pobożnej czytanki zaczerpnęła wiadomość, że nawet
dla Napoleona dzień Pierwszej Komunii świętej był najpiękniejszym dniem
w życiu. Dla mnie wcale nie był piękny.
Tegoż dnia przyjechał biskup i bierzmował starsze dziewczynki, w ich
liczbie Karlę. Pewnego dnia zostałyśmy wezwane do rozmуwnicy, gdzie
ktуraś z matek wręczyła nam depeszę; donosiła nam, że Poldzia zaręczyła się
z wujem Łubieńskim. Oniemiałyśmy ze zdziwienia. Co to znaczy, żart czy
pomyłka? Jak to być może, żeby najstarsza nasza siostra, zaledwie
osiemnastoletnia, zaręczyła się z wujem, bardzo sympatycznym, ale w wieku
naszego ojca, do tego wdowcem i ojcem cуrki dorosłej? Nie chciałyśmy
z nikim o tym mуwić, takie to było nieprawdopodobne, wprost krępujące.
Ale list potwierdził tę wiadomość; w dzień jej osiemnastych urodzin Poldzia
istotnie zaręczyła się z Leonem Łubieńskim; wujaszek miał zostać naszym
szwagrem, więc to było możliwe… Ojciec ponadto donosił, że przyjedzie
z Poldzią po nas, by nas zabrać do domu.
W Krakowie gościł nas i przyjmował, zawsze serdecznie, energią
naładowany, o bystrym spojrzeniu piwnych oczu, z pionową zmarszczką na
czole wypukłym i małą, kwadratową brуdką, profesor Bronisław Kader; był
rodem z Wilna. Cały Krakуw go znał. Znakomity chirurg, zapalony myśliwy,
wzywany na rуżne strony, to na operacje, to na polowania, dla studentуw
twardy, nawet brutalny, dla kobiet czarujący, ujmujący je swoją żywotnością,
humorem, błyskawicznymi reakcjami. Poldzi, narzeczonej, świadczył
szczegуlne atencje.
Ojciec, ulegając rуżnym, nieraz sprzecznym radom, prosił Poldzię o zastanowienie, o zwłokę, choćby roczną – na prуżno; dała słowo, nie cofnie
go, była uparta. Ciotki dogadywały ojcu: masz pięć cуrek, trafił się porządny,
majętny, nie wybredzaj! Poldzia zupełnie nie wiedziała, do czego się
zobowiązywała, i jej nieświadomość trwała do chwili, kiedy już nie było
żadnego odwrotu.
W Wiedniu szykowano piękną wyprawę dla najstarszej cуrki.

Как и все монастыри этого правила, Священный Церковь в Збылитовской Гуре…
был в своем международном составе. Я помню милую девушку
Немецкая женщина, мать Корэта, с которой мы все любили друг друга, и очень милая.
старую мать, австрийскую женщину, чье имя я не могу вспомнить. Начальник был
Поляк, если я не ошибаюсь, мать Маре. Общий язык был
Французский. Пижама была милой, мы не были перегружены учебой, отдыхом на
Веселый монастырский двор с вновь созданным парком вокруг зданий.
Моей катастрофой в Збылитовской Гуре были туфли, я вырос из
все, мои туфли были так тугие, что я перестал участвовать.
на отдыхе, я не мог бежать. Ночью я налил воду в эти сосиски.
в надежде, что вода смягчит кожу — все было наоборот. Почему бы тебе
Я жаловался? Я думаю, они дадут мне новые туфли, но имя мое.
Пассивность в принятии судьбы возобладала. У нас были хорошие друзья: весёлые
Зося Грохольская из Стршижавки, две сестры Стаблевские, из которых
младшая, брюнетка, Анула, позже вступила в монастырь, прекрасная,
Кудрявый, с прекрасными чертами и яркими глазами Bisia Sapieżanka
и мой ближайший одноклассник, я должен был присоединиться к Первому.
Святое причастие, темноволосая Мариола Стоевская, с бледным круглым лицом.
Дортуар[206] наш был длинным залом с двумя рядами коробок, т.е. клетками под
стены с кроватью, шкафом и умывальником, отделенные от средней.
пройти через белый занавес. Одна из матерей, после раненого колокола, охраняла
чтобы незаметно вымыть и одеть нас. Однажды она заглянула в мою камеру
в тот момент, когда я надевала трусики. Она обманом заставила меня стоять в штанах. –
«Как же мне их надеть?» — Я спросил. «Под платьем, сказала она. — Мистер Дог.
он видит все». Меня не волновало, что он может видеть все, под
мое платье, я думала.
С обувью было хуже, но я наконец-то получил Первое Причастие.
несколько сосисок по моему вкусу. Мариола была из Галиции, и ее мать прислала
ей, или даже принесли венок из фальшивых роз, белый со сливками.
с помощью… Он был красивый, высокий, как корона; мои матери подарили мне немного бедняков…
гирлянда, вероятно, сделанная из бумаги, в зеленых листьях, чтобы держать вуаль.
Мы были парами у алтаря, я и Мариола, так что все видели…
венок. Ревность к гирлянде Мариолы испортила мне день празднования.
Мисс Мьюри узнала из какого-то благочестивого прочтения, что даже
для Наполеона, День Первого Причастия был самым прекрасным днем.
в жизни. Он не был красивым для меня.
В этот день пришел епископ и вел старших девочек в их
на номер Карлы. Однажды нас вызвали к дознавателю, где
одна из матерей передала нам телеграмму; она сказала нам, что Полдзия была помолвлена.
с дядей Любиенским. Мы были ослеплены сюрпризом. Что это значит, шутка или
Ошибка? Как это может быть, что наша старшая сестра, просто…
восемнадцать лет, помолвлен с дядей, очень мило, но в возрасте…
нашего отца, вдовца и отца взрослой дочери? Мы не хотели
поговорить с кем-нибудь об этом, это было невероятно, это было просто неловко.
Но письмо подтвердило это сообщение; в день своего восемнадцатилетия Полидия
она действительно была помолвлена с Леоном Любинским; дядя должен был стать нашим
шурина, так что это было возможно… Мой отец также сообщил, что он приедет.
с Полей, чтобы мы отвезли нас домой.
В Кракове он принял нас и приветствовал, всегда тепло, с энергией.
заряженный, с умным пивным взглядом, с вертикальной морщинкой на
выпуклый лоб и маленькая квадратная невеста, профессор Бронислав Кадер; он был
из Вильнюса. Все Краков знал его. Отличный хирург, заядлый охотник,
призывали на различные вечеринки, на операции, на охоту, на студентов.
жесткий, даже жестокий, для очаровательных женщин, пленяющий их своей жизненной силой,
с юмором, с мигающими реакциями. Полдзи, невеста, дала показания…
Особые качества.
Отец, поддаваясь различным, иногда противоречивым советам, спросил Полику.
за мысль, за задержку, даже если это один год — в дороге; она дала слово, она не отменит его.
Иди, она была упрямой. Мои тёти добрались до папиного соглашения: у тебя пять сисек, у тебя приличная,
богатый, не уходи! Полдзия не знала, что делать.
которую она совершила, и ее невежество продолжалось до тех пор, пока она не ушла.
никакого отступления.
В Вене готовилась прекрасная экспедиция для старшей дочери.