Европа в семье. Время перемен. Мария Чапская.
012 XI. Dzieciństwo i młode lata. XI.
Miałam lat siedemnaście. Moją licealną maturę zdałam ze stopniem
„bardzo dobrze”. Profesor Bronisław Kader, zawsze nam serdecznie
przyjazny, uczcił mуj sukces samochodową wycieczką do ruin zamku
Wiśnicza, w towarzystwie szarookiej panny Kolskiej. Byłam szczęśliwa i wolna. My, trzy starsze siostry, rozporządzałyśmy już
wtedy niedużymi, ale własnymi pieniędzmi, przeznaczonymi nam z posagu
naszej matki.
Zamierzeń było dużo i całe życie do ich spełnienia.
Odbyłyśmy w następnym roku, wedle zwyczaju, karnawał w Krakowie,
następnie w Wilnie, a ślub jednego z naszych kuzynуw Plater-Zyberkуw
zbliżył nas do ich rodziny, wśrуd ktуrej było dużo młodzieży. Pokochałyśmy
ich z młodzieńczym entuzjazmem i świetnie się z nimi bawiłyśmy. Ale nasi
piękni kuzynowie byli już albo żonaci, albo nieskłonni z nami się żenić, a że
nikt, naszym zdaniem, nie mуgł iść w porуwnanie z nimi, nie oglądałyśmy
się za innymi epuzerami[226]. Częste były nasze wypady do Swojatycz, pod
Baranowiczami, skąd wracałyśmy sumiennie w poniedziałek na lekcje
z folwarcznymi dziećmi.
Pałac w Swojatyczach, budowany przez trzech Włochуw w końcu XVIII
wieku, przeszedł z Obuchowiczуw przez Czapskich na Weronikę Plater-
Zyberk i jej syna. Biblioteka z XVIII wieku po prababce Zofii Stanisławowej
Czapskiej obejmowała dzieła Rousseau, Voltaire’a – tych zapamiętałam –
oraz innych wspуłczesnych im pisarzy, w pięknych oprawach z epoki. Już
pierwsza wojna zmiotła ten ślad kultury.
Swojatycze były po trochu arką Noego, gdzie wszystkie zwierzęta,
a zwłaszcza psy bezdomne, ślepe i kulawe, znajdowały schronienie. Kosiarze
znosili do pałacu młode zajączki, hodowały się za lustrzaną szafą
w sypialnym pokoju państwa, aż do swej dojrzałości.
Odkupione od wędrownego kataryniarza dwie białe papugi kakadu latały
wolno po parku. Zlatując na werandę, domagały się pożywienia
przenikliwym krzykiem. Zimą mieszkały w łazience, gdzie pilnie obgryzały
nogi krzeseł i stołуw, niby gałęzie rodzimego baobabu. W tej miłości do
zwierząt dobrali się państwo swojatyccy, nie zaniedbując przy tym ludzi: wysłużona, dawna służba mogła korzystać tu z bezpiecznego dożywocia.
Karla, rozdawszy dwa kosze, zapragnęła przejść szkołę gospodarczą
w Chyliczkach pod Warszawą. Była to szkoła wzorująca się na Zakładzie
Kuźnickim pod Zakopanem, założonym przez generałową Władysławową
Zamoyską. Kuźnice łączyły pracę fizyczną z nauką i modlitwą i były
pewnego rodzaju unikatem w owe lata w Polsce. Podobnie podniosły,
patriotyczny i religijny duch panował w Chyliczkach. Karla przeszła
wszystkie działy gospodarcze, ja dołączyłam się do niej na kilka miesięcy,
aby przejść kurs pracy społecznej.
Odpowiednio, jak nam się zdawało, przygotowane, zamierzałyśmy nieść
przed narodem oświaty kaganiec…
Czym był nasz kraj, rodzinna Białoruś, jak nie częścią Wielkiego
Księstwa Litewskiego, przez cztery wieki z Polską połączony, przez Rosję
zagarnięty?
O budzącej się świadomości narodowej Białorusinуw nic wtedy nie
wiedziałyśmy. Należało wybierać między Polską a Rosją, a nie wątpiłyśmy,
że kraj nasz do Polski wrуcić powinien, Polski niepodległej, w dawnych,
przedrozbiorowych granicach. Należało więc uświadamiać w polskości
służbę naszą katolicką i z pochodzenia polską, utwierdzać w nich polskość –
tak sądziłyśmy. W Mińsku zawiązało się Koło Młodych Ziemianek, do
ktуrego wstąpiła Lila. Z inicjatywy i funduszуw tego koła powstała
w Kojdanowie szkoła tkacka pod kierunkiem instruktorki, uczenicy pani
Anny Mohl, promotorki ludowego tkactwa na naszych kresach. Lila
opiekowała się tą szkołą. Za poradą pani Muszki Łęskiej umуwiłyśmy jedną
z jej wychowanek, nauczycielkę ludową, tzw. ludуwkę, na stałe. Miała
przejąć od nas lekcje z dziećmi folwarcznymi, podzielonymi już na dwie
klasy; to zapobiegało przerwom w nauczaniu.
Мне было семнадцать. Я закончил среднюю школу с дипломом.
«очень хорошо». Профессор Бронислав Кадер, нас всегда рады приветствовать.
дружелюбный, отпраздновал свой успех поездкой на машине к развалинам замка.
Wiśnicza, в сопровождении серого глаза мисс Кольска.
Я был счастлив и свободен. Мы, три старшие сестры, уже имели
а потом с маленькими, но собственными деньгами, отданными нам из приданого.
наша мама.
Было много намерений и целая жизнь, чтобы их осуществить.
В следующем году у нас был карнавал в Кракове, как обычно,
потом в Вильнюсе, и свадьба одной из наших двоюродных сестер, Плятер-Зибергов…
сблизили нас с их семьей, среди которой было много молодых людей. Мы занимались любовью с .
и мы веселились с ними с юношеским энтузиазмом. Но наш
прекрасные кузены либо уже были женаты, либо не желали выходить за нас замуж, и что…
никто, на наш взгляд, не мог пойти с ними, мы не смотрели…
следовать за другими эпизодами. Мы часто ездили в Свойатикзе, под
Барановичи, откуда мы добросовестно вернулись в понедельник на занятия.
с детьми с фермы.
Дворец в Свойатыче, построенный тремя итальянцами в конце 18-го века
века, прошел от Обуховичей через Чапски до Вероники Плятер…
Зиберг и ее сын. Библиотека XVIII века имени прабабушки Зофии Станиславовой
Чапска включала в себя произведения Руссо, Вольтера — те, которые я помню —
и других писателей своего времени, в прекрасной обстановке эпохи. Уже
первая война смыла этот культурный след.
Воины были немного Ноевым ковчегом, где все животные,
и особенно бездомные собаки, слепые и хромые, находили приют. Газонокосилки
они таскали во дворец юных кроликов, росли за зеркальным гардеробом.
в государственной спальне, пока не созреет.
Избавившись от блуждающей катаракты, два белых попугая какады пролетели.
медленно в парке. Летая на крыльцо, они потребовали еды.
пронзительным криком. Зимой они жили в ванной, где кусались.
ножки стульев и столов, как ветки местного баобаба. В этой любви к
у тебя есть свои животные, не пренебрегая людьми:
заслуженный, бывший слуга мог бы наслаждаться здесь безопасной жизнью.
Карла, раздав две корзины, хотела пойти в бизнес-школу.
в Чиличках под Варшавой. Это была школа, построенная по образцу Департамента
Кузницкий возле Закопаного, основанный генералом Владыславой
Замойска. Кузнице совмещали физическую работу с учебой и молитвой и были
своего рода уникальная вещь в те годы в Польше. Они были так же повышены,
в Чиличках царил патриотический и религиозный дух. Карла прошла
все бизнес-подразделения, я присоединился к ней на несколько месяцев,
чтобы пройти курс социальной работы.
Ну, как мы и думали, подготовившись, мы собирались унести
перед нацией образовательная намордница…
Какой была наша страна, наша родная Беларусь, если не часть Великой…
Княжество Литовское, на протяжении четырех веков связанное с Польшей, Россией.
конфискован?
О пробуждении национального самосознания белорусов тогда ничего не было.
мы знали. Нам пришлось выбирать между Польшей и Россией, и мы в этом не сомневались,
что наша страна должна вернуться в Польшу, независимую Польшу, в прежние времена,
границ до раздела. Поэтому необходимо было довести до сведения польского народа…
нашу католическую и польскую службу, чтобы подтвердить их многогранность —
Мы так и думали. В Минске был создан Круг молодых землян, чтобы
к которому присоединилась Лайла. По инициативе и за счет средств этого круга был создан
в школе ткачества в Койданове под руководством инструктора, ученицы дамы.
Анна Моль, промоутер народного ткачества в нашем конце. Лайла
она позаботилась об этой школе. По совету госпожи Машки Ленской, мы договорились о том.
со своим выпускником, народным учителем, так называемым «фольклором», навсегда. У нее .
взять у нас уроки с детьми с фермы, уже разделенные на два…
классные комнаты; это предотвратило перерывы в обучении.
Sprowadziłyśmy z Warszawy latarnię magiczną i kilka serii kolorowych przezroczy. W obszernej izbie rymarskiej, przeznaczonej niegdyś przez
mamę na szpitalik, wyświetlałyśmy widoki Krakowa: Wawel i katedrę
wawelską, groby krуlewskie, kopalnie Wieliczki, osobliwości warszawskie:
Łazienki i Wilanуw, historyczne płуtna Matejki, obrazkowe bajki dla dzieci –
wszystko z jak najbardziej przystępnymi komentarzami. Czy kto
z publiczności z tego coś zrozumiał, skorzystał? Nikt zapewne. Dla dzieci
zbiegających się gromadnie i lokowanych na ziemi u stуp latarni stanowiły te
kolorowe pokazy niezwykłą rozrywkę: coś się świeciło, coś zmieniało na
ekranie.
Dwa wieczory w tygodniu, w okresie jesiennym i zimowym, zostały
przeznaczone na głośne czytanie. W jednym z obszerniejszych mieszkań na
folwarku zbierałyśmy kobiety na te czytanki. Nasz wybуr padł na
Kraszewskiego: Obrona Częstochowy, bo to religijne, narodowe, bohaterskie.
Sienkiewicz zdawał się nam zbyt erotyczny. Te wieczory literackie były
ciężką prуbą, gorszą od latarni, wprost klęską. Nasze kobieciny po całym
dniu pracy zapadały w drzemkę, co raz to kłoniła się jakaś senna głowa, a my
w popłochu, natężając głos, przeskakiwałyśmy partie opisowe i historyczne
rozważania, śpiesząc do scen bitew, pożarуw, zasadzek lub błagalnych
nabożeństw przed cudownym obrazem – na prуżno! Niedoczytana Obrona
Częstochowy poszła na pуłkę…
Karla w pobliskim folwarku, Otolinie, założyła wzorowe kurniki. Ale
w nowym murowanym budynku pomуr padł na piękne, świeżo sprowadzone
białe kury viandotty, a kurczęta uchowały się te jedynie, ktуre pani
Białynowiczowa, żona ekonoma, ogrzewała za pazuchą i chowała w swojej
kuchni. To niepowodzenie poderwało zaufanie do wiedzy hodowlanej naszej
siostry, wiedzy nabytej w Chyliczkach.
Jedyną udaną społeczno-ekonomiczną imprezą był zbiуr ziуł leczniczych.
Ograniczałyśmy się do najważniejszych, łatwo rozpoznawalnych, jak rumianek, mięta, piołun i kwiat lipowy. Płaciłyśmy od wagi, suszyłyśmy na
siatkach (siatkach okiennych przeciwko muchom), znуw ważyłyśmy
i sprzedawałyśmy całymi workami mińskiej aptece. Wyszłyśmy z tych
zbiorуw bez strat, dając zarobić zbierającym kobietom.
W miesiącach letnich Karla brała lekcje śpiewu od pani Rуży Halpern
z Warszawy. Piękny mezzosopran Karli, pieśni Schumanna do słуw Heinego
(Dichterliebe), Karłowicza, Francka łączą mi się we wspomnieniu z poezją
Staffa, ktуrego wtedy poznaliśmy i ktуrym się zachwyciliśmy. Dawny pokуj
dziecinny, pokуj Babuśki, przekształciliśmy w nasz salonik, tu stał fortepian
i duża kanapa empirowa, wywleczona ze strychu nad oficyną, pięknie
odnowiona i obita czerwonym rypsem, krzesełka były własnego pomysłu,
a na ścianach pejzaże pana Konrada Czarnockiego i Wezuwiusz we mgle
Okonia, obraz nabyty za własne pieniądze. Tu zbierałyśmy się na muzykę
i czytanie: Orzeszkowa, Reymont, Żeromski, Tołstoj, ale też ojca Mohla,
jezuity: W pogoni za prawdą, ojca Załęskiego: Czy Jezuici zgubili Polskę? –
problem niepokojący nasze katolickie sumienia i, mimo dzieła ojca
Załęskiego, nierozstrzygnięty.
Pewnego lata Jуzio zapragnął uczyć się modelarstwa, a Staś gry na trąbie.
Z Krakowa przyjechał więc artysta rzeźbiarz, polecony przez przyjaciela
rzeźbiarza, pana Ludwika Pugeta, młodzieniec o długich włosach,
w kapeluszu z szerokiem rondem i aksamitnej, czarnej kurtce. Ponadto co
niedziela pędziła do Mińska para koni po metra gry na kornecie pistonowym.
Fantazja Stasia obarczyła obu braci niespodziewanie uciążliwymi lekcjami
trąbienia. Po południu druga para koni odwoziła otyłego muzyka. Na święto
naszego kościoła, czerwcowe święto Serca Jezusowego, przy
akompaniamencie organуw odtrąbili bracia na chуrze Ave Maria Gounoda.
Ojca naszego ten popis synуw wzruszył do łez. Po czym kornety pistonowe
poszły do kąta.
Мы привезли волшебный фонарь из Варшавы и несколько серий красочных
…слайд. В большой шорно-седельной комнате, когда-то предназначенной для
мама в больнице, мы показывали вид на Краков: Вавельский замок и собор.
Вавельский замок, Крулевские могилы, Величские шахты, особенности Варшавы:
Ванные комнаты и Виланов, исторические фонтаны Матейко, картины сказок для детей —
все с самыми доступными комментариями. Эй, эй, эй, эй.
зрители что-то поняли, воспользовались этим? Никто, наверное, этого не делал. Для детей.
из сходящихся скоплений и размещенных на земле у шпиля фонарей были те.
красочное зрелище показывает необычное развлечение: что-то зажглось, что-то переменилось в
на экране.
Два вечера в неделю, осенью и зимой, были
для громкого чтения. В одной из больших квартир на
мы собирали женщин для этих чтений. Наш выбор пал на
Крашевский: Защита Ченстоховы, потому что она религиозная, национальная, героическая.
Сенкевич показался нам слишком эротичным. Те литературные вечера были
тяжелая попытка, хуже маяка, простая катастрофа. Наши женщины повсюду
дни работы засыпали, каждый раз, когда сонная голова кланяется, и мы…
в панике, мы перепрыгнули через описательные и исторические стороны.
размышляя, спеша в бой, огонь, засаду или сцены попрошайничества.
службы перед чудесной росписью — на дороге! Непрочитанная защита
Остохова ушла за пачкой…
Карла построила образцовые птичники в близлежащей усадьбе Отолин. Но
в новом кирпичном здании, помор упал на красивый, свежепривезенный…
белые курицы черезндотту, а цыплята были только теми.
Жена экономиста Бялыновичовой, разогрелась за грудь и спряталась в ней.
на кухне. Эта неудача разрушила доверие к знаниям о размножении наших
сестра, знания, полученные в Чиличках.
Единственным успешным социально-экономическим мероприятием стал сбор лекарственных трав.
Мы ограничились самым важным, легко узнаваемым, как например
ромашка, мята, полынь и цветок липы. Мы заплатили по весу, высушили на
мухоморов (оконные сетки против мух), мы взвесили
и мы продавали целые сумки минской аптеки. Мы выбрались из этих
урожая без потерь, давая женщинам, которые собирают деньги.
В летние месяцы Карла брала уроки пения у миссис Роуз Халперн.
из Варшавы. Прекрасное меццо-сопрано Карлы, песни Шумана на слова Хайне…
(Дихтерлибе), Карлович, Франк связаны в моей памяти с поэзией.
Персонал, с которым мы встречались в то время и которым мы восхищались. Старая комната
Детская, мы превратили ее в гостиную, здесь стояло пианино…
и большой диван Империи, вытянутый с чердака над пристройкой, красиво.
отремонтированные и обитые красным гроссгрейном, стулья были собственной идеей,
и на стенах — пейзажи Конрада Чарноцкого и Везувия в тумане.
Окунь, картина, купленная на твои собственные деньги. Здесь мы собирались для музыки
и чтение: Ожешкова, Реймонт, Żeromski, Толстой, а также отец Моль,
Иезуиты: В погоне за правдой, отец Заленский: Иезуиты потеряли Польшу? –
проблема, которая касается нашей католической совести и, несмотря на работу нашего отца.
Заленски, нераскрытый.
Однажды летом Юзио захотел научиться моделированию, а Стась хотел поиграть на трубе.
Значит, скульптор приехал из Кракова, по рекомендации друга…
скульптор, месье Луи Пуже, молодой человек с длинными волосами,
в широкополой шляпе и бархатной черной куртке. А ещё, что
В воскресенье пара лошадей устремилась в Минск после игры в метро на поршневом корнетике.
Фантазия Стасии обременяла обоих братьев неожиданно утомительными уроками.
трубы. Во второй половине дня вторую пару лошадей привез жирный музыкант. На праздник
нашей церкви, «Июньские сердца Иисуса».
Орган сопровождали братья из хора «Аве Мария Гунода».
Выступление нашего отца с сыновьями довело его до слез. А потом кассеты с пистолетом
они пошли в угол.
Niczego nam ojciec nie odmawiał, zostawiał nam swobodę, przychylał
się do życzeń naszych, pokrywał rуżne wydatki, pozwalał nam, starszym, na
rozjazdy – tyle że go prawie nigdy nie było w domu.
Atelier rzeźby pomieściliśmy w obszernym i jasnym, niezamieszkanym,
bo nieopalanym, pokoju na drugim piętrze. Jуzio modelował w glinie, ja
rysowałam węglem, a jako model służył nam nasz kulawy dzwonnik,
Mazurkiewicz.
Mienia malowali aż u trioch – przechwalał się staruszek przed resztą
służby. – Adin ljapiu, druhaja malowała, a trieci kamandawau![227]
Brakowało nam znajomości angielskiego, toteż innego lata przyjechała
z Krakowa Miss Vickery ze swoim taksem[228], ale szkarlatyna Karli i Rуzi,
odosobnionych i pielęgnowanych przez Lilę, ograniczyła uczniуw
angielskiego do mnie i do braci. Na prуżno obowiązkowa Miss Vickery
uganiała się za chłopcami. Słysząc dzwoneczek taksa, chowali się po kątach,
a ja rуwnież nie przykładałam się należycie do tych lekcji i ta luka naszego
wykształcenia zaciążyła na dalszym życiu.
Nie wyrzekłam się wyższych studiуw, miałam je tylko za odłożone. Po
Bożym Narodzeniu, już w 1914 roku, pojechałam do babci do Krakowa.
Zajmowała tej zimy nieduże, bardzo ładne mieszkanie na rogu ul.
Studenckiej i Straszewskiego, z balkonem i widokiem na Planty.
Wszystkie meble tego mieszkania były mi dobrze znane, swojskie, jak
rуwnież babcina atmosfera i jej serdecznie żartobliwy stosunek do mnie,
dobrze też znani byli mi jej wierni przyjaciele: dyrektor Kasy Oszczędności
Stołecznego Miasta Krakowa pan Zygmunt Kowalski, radca Tadeusz
Stryjeński, architekt Zdzisław Morawski, Emanuel Pusłowski oraz dyrektor
Muzeum Narodowego Feliks Kopera i inni.
Zapisałam się na kursa Baranieckiego, wyższe kursa dla panien,
słuchałam wykładуw z historii sztuki, chodziłam na lekcje angielskiego do panny Vickery i na wolne wykłady na Uniwersytecie.
Upamiętnił mi się odczyt profesora Ignacego Chrzanowskiego w wielkiej
auli Collegium Novum pod Kopernikiem Matejki, odczyt o literaturze
rosyjskiej, trwały zaś ślad zostawiły w moim umyśle wykłady profesora
Mariana Zdziechowskiego: „Romantyzm, pesymizm i podstawy
chrześcijaństwa”. Drobny, siwy, nerwowy, o spiczastej brуdce, miał coś
z proroka i poety.
Babcia dziwiła się, że mnie karnawał nie kusi, że dałam się wyciągnąć na
dwa bale tylko, ale jak zwykle do niczego mnie nie namawiała ani
odmawiała, tylko życzliwie obserwowała. Durzyłam się tej zimy w jednym
z naszych uroczych kuzynуw; przechadzając się nocą po jakimś dyskusyjnym
zebraniu na Uniwersytecie, rozważaliśmy rzeczy ostateczne. Kuzyn
wyjechał, nie pożegnawszy się nawet, wrуciłam więc z zapamiętaniem do
książek i ułożyłam wtedy modlitwę, zaczynającą się od słуw: „Mуj
wszechmocny Boże… znękana życiem padam u stуp Twoich, o pomoc Ciebie
błagam…”.
Skończyłam tej zimy dwadzieścia lat.
[170] matinka – dawn. poranny strуj kobiecy, luźny ozdobny kaftanik
[171] (fr. dosł.) Te dzieci to morze do wypicia (jest z nimi wiele kłopotуw).
[172] berłacz – but albo trzewik z cholewką z grubego filcu
[173] walonka – wysoki but z grubego filcu
[174] burka – długie, obszerne okrycie wierzchnie w formie peleryny, z grubego,
ciemnego sukna lub pilśni
[175] dacha – długie, obszerne okrycie futrzane
[176] kilka – mała ryba słodkowodna
[177] węgrzyn – dawne wino węgierskie
Наш отец ничего нам не отрицал, он оставил нас свободными, он оказал нам услугу.
к нашим желаниям, покрывали различные расходы, позволяли нам, старикам.
явка, но его почти никогда не было дома.
Ателье скульптуры было просторным и светлым, необитаемым,
потому что она не загорела, комната на втором этаже. Хузио, работающий моделью в глине, я…
Я рисовал с углем, и мы использовали нашу хромающую колокольню в качестве модели,
Мазуркевич.
Они рисовали столько же, сколько и трюки — старик хвастался перед остальными.
службы. — Адин Иджапиу, подружка невесты, нарисованная, и Троица Камандавау!
Мы пропустили наш английский, так что она приехала еще летом…
от краковской мисс Викери со своим такси[228], но алая лихорадка Карлы и Розыжи,
изолированная и лелеемая Лайлой, она ограничила учеников.
английского для меня и братьев. обязательный
она гналась за мальчиками. Услышав звонок такси, они прятались по углам,
и я также не отдал дань уважения этим урокам и этому пробелу в нашем
образование обременяет всю оставшуюся жизнь.
Я не отказался от своего высшего образования, я только отложил его. После
На Рождество, уже в 1914 году, я поехал к бабушке в Краков.
Этой зимой она заняла небольшую, очень хорошую квартиру на углу ул.
Студенцкая и Страшевского, с балконом и видом на Планету.
Вся мебель в этой квартире была хорошо известна мне, знакома, как…
и ее теплое юмористическое отношение ко мне,
Я также хорошо знал ее верных друзей: директора Сберегательного банка.
столицы Кракова господина Зигмунта Ковальского, советника Тадеуша.
Стрыйенский, архитектор Здзислав Моравский, Эмануэль Пусловский и директор.
Национальный музей Феликса Копера и другие.
Я записался на курс для Баранецких, более высокий курс для дам,
Я слушала лекции по истории искусств, брала уроки английского языка, чтобы
и мисс Викери, и бесплатные лекции в университете.
Я помню лекцию профессора Игнация Хржановского в великой
зрительный зал Новумской коллегии под руководством Коперника Матейко, чтение о литературе.
Русский язык, в то время как лекции профессора оставили неизгладимый след в моей голове.
Мариан Здзеховски: «Романтизм, пессимизм и основы
Христианство». Хорошо, серый, нервный, острый коричневый, у него было что-то.
от пророка и поэта.
Моя бабушка была удивлена, что карнавал не соблазнил меня быть вытащенной на
только два мяча, но, как обычно, она не поощряла меня делать что-либо или
она отказалась, только любезно посмотрела. Я задыхалась этой зимой за один раз.
от наших прекрасных кузенов; прогуливаясь по ночам после некоторой дискуссии.
на встрече в университете, мы рассматривали последние вещи. Кузина
он ушел, даже не попрощавшись, так что я вернулся с воспоминаниями о том.
Я собрал молитву, начиная со слов: «Мой
Всемогущий Бог… измученный жизнью, я падаю к твоим ногам, за твою помощь.
Умоляю тебя…»
Мне двадцать лет этой зимой.
[170] утренний утренник — старое утреннее женское платье, свободная декоративная смирительная рубашка.
171 (буквально) Эти дети — море для питья (с ними много неприятностей).
[172] скипетр — ботинок или сапоги с толстым войлоком сверху.
[173] walonka — высокий сапог из толстого войлока.
[174] паранджа — длинная, просторная верхняя одежда в виде накидки, толстая,
тёмное платье или таблетки
[175] крыша — длинная, просторная шуба.
[176] несколько — маленькая пресноводная рыба…
[177] Венгерское вино — старое венгерское вино.
[178] (niem.) obrzydliwa zimna zupa ogуrkowa
[179] nioki (z wł.) – rodzaj ziemniaczanych kluseczek
[180] siga – sieja
[181] starowiercy, staroobrzędowcy – niezreformowany odłam Cerkwi prawosławnej
[182] molenna – cerkiew staroobrzędowcуw
[183] fertyczny – żwawy, zręczny, zwinny
[184] (niem.) do starej Babuśki
[185] sarkoma – nowotwуr złośliwy
[186] rewerenda – przest. sutanna
[187] (fr.) rywalkach pełnych wdziękуw i dobroci, ktуrych być może jedyną wadą jest
słabość do młodych księży
[188] pachciarz – przest. karczmarz
[189] tałes – szal w czarne i białe pasy zakładany przez wyznawcуw judaizmu podczas
modlitwy
[190] pejsachуwka – śliwowica paschalna
[191] kuczka – namiot, szałas
[192] brakarz – człowiek przygotowujący ścięte drzewa do sprzedaży
[193] G. Schoenberner, Der gelbe Stern, Hamburg 1960.
[194] cwikier, pince-nez – binokle
[195] (niem.) Gdybym tylko miała rewolwer!…
[196] Patrz, bracie, patrz, jak zwartą ćmą żurawie Ibikusa mkną! (Żurawie Ibikusa,
przeł. Feliks Konopka).
[197] skrofuloza – przewlekła gruźlica węzłуw chłonnych szyi
[198] (fr. dosł.) On jest do schrupania (rozkoszny)!
[199] szynion – przypinany warkocz
[200] (niem., fr.) Dziś pani dzień…
[201] Kreuzherren – rycerze krzyżowi
[202] (niem.) Świnoujście
[203] (niem.) ogrуd zoologiczny
[204] (fr.) przedział [205] (niem.) Polska jednak zginęła. Niemcy ponad wszystko!
[206] dortuar – wspуlna sypialnia w zamkniętych zakładach wychowawczych
(internatach, pensjach)
[207] Prześwięta
[208] (niem.) Z tego spokojnego człowieka zrobił się Thor, istny Thor! (Thor – w
mitologii germańskiej bуg burzy).
[209] tum – katedra
[210] Das Gewissen steht auf i Das Gewissen entscheidet, Berlin, Frankfurt/Main 1954,
1957.
[211] (niem.) drań, drań!
[212] Oszczercom Rosji.
[213] mitenka (mitynka) – damska rękawiczka bez palcуw
[214] duga (duha) – drewniany kabłąk przy zaprzęgu, służący do przymocowywania
chomąta
[215] (fr.) A pański majątek będę nazywała Ordy…
[216] (fr. pot.) umieli rozmawiać
[217] (fr.) drobnych
[218] (fr.) ciotka Lory
[219] (niem.) wszechobecna polityka światowa!
[220] Z wiersza Kazimierza Glińskiego Nie tak! – Nie tam!
[221] Żywa relikwia
[222] (ros.) wrażliwość społeczna
[223] pseudonim S. Żeromskiego
[224] (fr.) ksiądz
[225] (fr.) kropka, i tyle
[226] epuzer – przest. kandydat do małżeństwa, konkurent
[227] (biał.) Mnie malowało aż troje – jeden lepił, druga malowała, a trzeci
komenderował.
[228] taks – jamnik [178] (по-немецки) отвратительный холодный цветной желтый суп.
[179] ниоки (включительно) — тип картофельной лапши
[180] сига — сиг — сиг
[181] Старообрядцы, старообрядцы — нереформированная часть православной церкви.
[182] Молена — старообрядческая церковь.
[183] плодовитый — ловкий, ловкий, ловкий
[184] (по-немецки) старой бабушке.
[185] сарказм — злокачественная опухоль.
[186] rewerenda — cassock stop
[187] (fr.) соперники, полные благодати и доброты, единственный недостаток которых, возможно.
слабость к молодым священникам
[188] трактирщик —
[189] черно-белый полосатый шарф, который носили последователи иудаизма во время
молитвы
[190] pejsachówka — paschal plum brandy
[191] кукушка — палатка, хижина.
[192] пропавший человек готовит срубленные деревья к продаже.
Г. Шенбернер, Дер Гельбе Штерн, Гамбург 1960.
[194] Квиттер, пенсне — бинокль.
[195] (по-немецки) Если бы только у меня был пистолет!….
[196] Смотри, брат, посмотри, какие компактные краны для мотыльков Ибикуса! (журавлики Ибикуса,
…пропуск. Феликс Конопка).
[197] Скрофулез — хронический туберкулез лимфатических узлов шеи.
[198] (буквально.) Он должен хрустеть (восхитительно)!
[199] перила — прижатая тесьма.
Сегодня твой день…
[201] Кройцгеррен — Рыцари Креста.
[202] (по-немецки) Пиггёйсце
[203] (по-немецки) зоопарк
[204] (фр.) диапазон
[205] (Германия) Польша, однако, была убита. Германия превыше всего!
[206] dortuar — общая спальня в закрытых учебных заведениях.
(школы-интернаты, зарплаты)
[207] Рождество
[208] (по-немецки) Этот мирный человек превратился в Тор, настоящий Тор! (Тор — в
германской мифологии об урагане).
[209] опухоль — собор
[210] Das Gewissen steht auf и Das Gewissen entscheidet, Берлин, Франкфурт-на-Майне 1954,
1957.
[211] (по-немецки) ублюдок, ублюдок!
[212] Клеветники России.
[213] рукавицы (рукавицы) — женская перчатка без пальцев.
[214] духа — деревянный бант на ремне, используемый для прикрепления
хомон
И я позвоню в ваше поместье Орди…
[216] (fr. sweat) they could talk
[217] (фр.) минор
[218] (Фр.) Тетя Лора…
[219] (немецкая) вездесущая мировая политика!
[220] Из стихотворения Казимира Глинского «Нет да»! — Не туда!
[221] Живая реликвия
[222] (роз.) социальная чувствительность
[223] S. Żeromski — псевдоним.
[224] (фр.) священник
[225] (фр.) точка, и все.
[226] epuzer — больше нет супружеского кандидата, конкурента.
[227] (белый) Меня рисовали целых три — один прилипал, другой рисовали, а третий
он был главным.
[228] такси — такса…