Европа в семье. Время перемен. Мария Чапская.
003 Część trzecia. Nie zabijaj
Poczta pomiędzy zaborami – jak już pisałam – nie kursowała, ale były
okazje, z ktуrych korzystaliśmy. Pewnego razu Antek powierzył mi długi list
do Rуzi, naszej najmłodszej siostry, ktуrą poznał przelotnie w Przyłukach.
Wszystkie listy tej „poczty” przeszły przez moje ręce, a list Antka zdał mi się
tak piękny i tak znamienny, że dużymi fragmentami przepisałam go w moim
pamiętniku, odnalezionym w gruzach popowstaniowej Warszawy w 1945
roku. Wśrуd plam błota i wlepionego w papier pierza odczytuję, co
następuje:
„… Jeżeli w noc zwątpienia i tęsknoty duszy Twej, zawsze biednej…
życie w stroskane wrуci serce, wiedz, że to miłość weń wstąpiła. Bo życie to
miłość, a głosem jej cierpienie, i gdy poczujesz, że dusza Twoja chciałaby
zginąć, by innym z siebie ofiarę uczynić, to wiedz, że sięgasz już
w nieskończoność… Gdy Cię życie unosi na swej fali i słyszysz powiew
wiosny czy bijące z Tobą jednym dźwiękiem i tętnem jednym serce –
memento mori.
Gdy głowa Twego ukochanego na Twoich piersiach leży, niech serce
Twoje miłością przepełnione biegnie do Tego, ktуremu gorycz była napojem,
a prosty krzyż życiem i śmiercią.
I zbledną Ci usta miłości ziemskiej spragnione i skurczy Ci się serce
przepełnione szczęściem, i Szatan, co w miłość oblekł się, by posiąść i uśpić
Cię na wieki – odejdzie – i Bogu pieśń zanucisz. Bo nie będzie siły ziemskiej ani piekielnej, ktуra Twą duszę posiądzie, bo na dnie każdej ziemskiej
rozkoszy ujrzysz krzyż, a na nim nagi trup Zbawiciela. Błogosławieni, co
cierpią, bo snadź Bуg namazał ich czoła krwią ofiary, by dalej dzieło
Chrystusa prowadzili. Strącaj pył ziemski z duszy, bo w zwodniczej jego
tęczy mieści się zdrada i odstępstwo. Chciej odczuć chwilami, by Boga
więcej wielbić, że wszystko jest grzechem, i oczy Twoje cudnej przyrody
spragnione, i uszy Twoje dźwiękуw miłości czekające, i serce Twoje uczucia
czystego tak łaknące – wszystko jest grzechem, memento mori. Niech Ci
Krzyż będzie jedynym godłem, jedynym pragnieniem, jedynym pięknem,
a miłość wуwczas w obliczu śmierci zabłyśnie Ci z taką siłą, że świat cały
ukochasz…”
Takiego to wyrzeczenia żądał Antek od siedemnastoletniej Rуzi, sam, jak
sądził, przeznaczony na dopełnienie ofiary Chrystusa. Ale co mnie dziś
uderza, to że kiedy głosił ostateczne zaparcie się siebie, jego ekstremizm
religijny był związany z nieuświadomionym erotyzmem, i tym przypominał
liczne sekty rosyjskie. Sekty o podobnych kierunkach, w ktуrych zdarzały się
w Rosji fakty pojedynczego lub zbiorowego samobуjstwa, sekty kastratуw
kaleczących się w imię umartwiania ciała dla wyzwolenia duszy. Ani my, ani
Antek wtedy nie mieliśmy o nich pojęcia. Pisał o nich Rozanow w swojej
książce pt. Ciemne oblicze (Tiomnyj lik). Jуzio poznał Rozanowa dopiero
w roku następnym, za poradą Mereżkowskiego, i wtedy dał nam go też
poznać.
Ciemne promienie Chrystusowego Oblicza… to pustelnie pierwszych
wiekуw chrześcijaństwa w piaskach afrykańskich, tysiące zakonуw
kontemplacyjnych o podwуjnych kratach klauzury i stosy inkwizycji…
Ten sam Chrystus, co rozgrzeszył Magdalenę i błogosławił pokуj
czyniącym, ten sam głosił: „Przyniosłem ogień na świat i tylko czekam, aby był zapalon”[256].
„Spojrzawszy uważnie w oblicze Chrystusa – pisze Rozanow – nie
można nadal zajmować się sztuką, rodziną, polityką, nauką. Gogol spojrzał
uważnie na Chrystusa – rzucił piуro i umarł”.
W Petersburgu 1918 roku przyjęliśmy wzorem Antka ciemne promienie
Chrystusowego oblicza za obowiązującą nas drogę życia.
Почта между разделами, как я уже писал, не работала, но были
возможности, которые мы использовали. Однажды Антек доверил мне длинное письмо.
Розе, нашей младшей сестре, с которой он коротко познакомился в Пшилуках.
Все письма этой «почты» прошли через мои руки, и письмо Антека показалось мне.
настолько красивый и выдающийся, что я переписал его большими частями в моем
дневник, найденный в развалинах послевоенной Варшавы в 1945 г.
года. Среди пятен грязи и перьев, застрявших в газете, я прочитал, что
Следующий:
„… Если в ночь сомнений и тоски по душе, всегда бедной…
…жизнь придет в беспокойное сердце, знай, что в нее вошла любовь. На всю жизнь
любовь, и голосом ее страданий, и когда ты чувствуешь, что твоя душа захочет
умереть, чтобы принести себя в жертву другим, то знай, что ты протягиваешь руку помощи.
…до бесконечности… Когда твоя жизнь плывет по волне, и ты слышишь ветер…
весна или биение с вами одним звуком и одним сердцебиением —
сувенир на память.
Когда голова твоей возлюбленной лежит на твоей груди, пусть сердце
Твоя любовь бежит к тому, чьей горечью был напиток,
и простой крест с жизнью и смертью.
И твой рот земной любви затухает, и твое сердце сжимается…
исполненный счастья, и сатана, который влюбился, чтобы сесть и поспать.
Ты уйдешь навсегда и споешь песню Богу. Ибо не будет никакой земной силы
ни адский, который овладеет твоей душой, ибо на дне каждой земной
вы увидите на нем крест и голый труп Спасителя. Блаженны те, кто
они страдают, потому что бог помазал их лоб кровью жертвоприношения, чтобы продолжить работу.
Они вели Христа. Сотри с души пыль земли, ибо в обмане его
радуга — это предательство и отклонение. Хочешь иногда чувствовать себя Богом
больше поклонения, что все грех, и глаза твоей прекрасной природы…
Жажда, и уши твоей любви ждут, и сердце твоих чувств…
Чистая, такая голодная — все это грех, сувенир на память. Позволь тебе
Крест будет единственной эмблемой, единственным желанием, единственной красотой,
и любовь смерти воссияет над тобой с такой силой, что весь мир
ты будешь любить…»
Такого рода жертву Антек потребовал от семнадцатилетней Розы, одной, например.
он думал, что собирается завершить жертву Христа. Но что насчет меня сегодня
поразительно, что когда он проповедовал свое окончательное самоотречение, свой экстремизм…
религиозность ассоциировалась с бессознательным эротизмом, и он вспоминал об этом.
многочисленные русские секты. Секты с похожими направлениями, в которых были
в России, факты единого или коллективного самоуправления, кастрированные секты
калечащим во имя умирания тела для освобождения души. Ни мы, ни
Антек тогда мы понятия не имели о них. Он написал о них Розан в своем
книга «Тёмное лицо» (Тёмный Ли). Озеро встретил только Розанов.
в следующем году, по совету Мережковского, а затем он также дал нам его.
чтобы знать.
Темные лучи лица Христа… …это отшельники первых…
век христианства в песках Африки, тысячи монастырей.
…с подводными часами и стопками инквизиции…
Тот же Христос, что согрешил в Магдалине и благословил эту комнату.
делая то же самое, он проповедовал: «Я принес огонь в мир, и я просто жду.
«был зажжен»[256].
«Внимательно посмотрев на лицо Христа,
вы можете продолжать заниматься искусством, семьей, политикой, наукой. Гоголь выглядел
«Осторожно, Христос, он бросил пирог и умер».
В Петербурге в 1918 году мы приняли темные лучи, похожие на Антек.
Лицо Христа — наш образ жизни.