Европа в семье. Время перемен. Мария Чапская.
005 Część piąta. Niepodległość Часть пятая Независимость
Groźny i krwawy był to rok dla Polski. Niepodległość swoją musiała
okupić ciężkimi ofiarami, stając do walki w obronie kraju i zagrożonej
bolszewizmem Europy.
„Rok 1920 – pisał Piłsudski w przedmowie do swojej książki pod tym
tytułem – pozostanie w dziejach co najmniej dwуch państw i narodуw rokiem
długo pamiętnym. Na ogromnej arenie, pomiędzy brzegami Dniepru,
Berezyny i Dźwiny, a z drugiej strony Wisły, rozstrzygnęły się w walce
wojennej losy nasze, polskie, i sąsiedniej z nami sowieckiej Rosji.
Rozstrzygnięcie walki rozstrzygało zarazem na okres pewien i losy milionуw
istot ludzkich”.
W początkach tego roku Jуziowi, jako studentowi Akademii Sztuk
Pięknych, przysługiwał kilkumiesięczny urlop. Wrуcił więc do Warszawy na
Szczyglą, gdzie niebawem miał też zamieszkać tymczasowo nasz Ojciec. Ale tu doszła nas wiadomość, że Dymitr Mereżkowski z żoną Zinaidą Gippius,
Dymitrem Fiłosofowem i ich sekretarzem Złobinem wydostali się z Rosji,
i przez Wilno i Mińsk dążyli do Warszawy, licząc na pomoc Jуzia i świeżo
zawartą z nim w Piotrogrodzie przyjaźń.
Przyjąć należycie i pomieścić tę grupę znakomitych i znękanych głodną
i mroźną zimą piotrogrodzką gości nie było łatwo. Warszawa, jej hotele
i pensjonaty były przepełnione uchodźcami ze Wschodu. Znalazły się jednak
jakieś pokoje w hotelu Krakowskim przy ulicy Bielańskiej. Po rуżnych
korowodach, poruszeniu odpowiednich czynnikуw, zapoznaniu się z ludźmi
ze sfer rządowych i z polskimi pisarzami ustalono daty odczytуw
Mereżkowskiego po francusku i po rosyjsku. Odbyły się one, zdaje się,
w hotelu Brьhla, Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, budząc żywe
zainteresowanie treścią i samą postawą prelegenta.
Powołując się na prorocze wizje Mickiewicza z jego wykładуw
w Collиge de France, na mistyczny patriotyzm poety, żarliwą wiarę i misję
Polsce przeznaczoną, sławił Mereżkowski tę Polskę, odwieczne przedmurze
chrześcijaństwa, stawiającą dziś, jak przed wiekami, czoło barbarzyństwu
i zbrodni w obronie cywilizacji zachodniej.
Z jego historycznych powieści, tłumaczonych na wiele językуw, znałam
wtedy tylko Leonarda da Vinci, jedną część trylogii, ktуrej pozostałymi
częściami były Julian Apostata i Piotr Wielki. Leonardo pozostał mi żywo
w pamięci, jako obraz epoki i osobowości artysty, pуźniej poznałam jego
dzieło kapitalne Tołstoj i Dostojewski, upowieściowaną historię dekabrystуw.
W Mińsku Mereżkowski mieszkał w monasterze monaszek, tam poznał
go Edward Woyniłłowicz i poświęcił mu kilka uwag w swoich
wspomnieniach[281].
„Na śniadaniu u kuzyna mego Aleksandra Wańkowicza w Mińsku
poznałem się ze słynnym Mereżkowskim, ktуrego utwory prawie wszystkie czytałem. Z Mereżkowskim jechała jego żona, publicysta Fiłosofow, poeta
Złobin. Cała ta kompania rozpoczęła objazd: Mińsk, Wilno, Warszawa – za
granicą, z myślą przewodnią: Rosja sama powstać i odrodzić się nie może.
Trzeba nowych »Wariagуw«[282], tymi Wariagami muszą być Polacy, muszą
bolszewikуw pobić, Moskwę zdobyć, Rosję uporządkować, zorganizować
i wprowadzić w federację narodуw słowiańskich. Jeżeli Polska nie podejmie
się tej misji dziejowej obecnie, nigdy się ta chwila już nie powtуrzy i Rosja
będzie musiała wpaść w objęcia Niemiec, ktуre następnie, wspуlnie z Rosją,
Polskę zduszą”. Z tą orientacją był Mereżkowski u generała Żeligowskiego,
dowуdcy grupy operacyjnej na froncie białoruskim. Ten prosty żołnierz,
wysłuchawszy, rzekł: „Bardzo dobrze, wezmę 10 dywizji i za dwa tygodnie
Moskwa będzie w polskim ręku, ale ona nam niepotrzebna, więc po wzięciu,
komu, profesorze, każesz ją oddać?”. Mereżkowski nie potrafił na to dać
odpowiedzi i w tym bodaj leży cały tragizm pozycji Rosji.
Это был опасный и кровавый год для Польши. Независимость должна была быть
чтобы выкупить тяжелые потери, сражаясь за защиту страны и находясь в опасности.
большевизм Европы.
«1920 год», — писал Пилсудский в предисловии к своей книге под этим…
название — останется в истории по крайней мере двух стран и народов на год.
долгое время, чтобы вспомнить. На огромной арене, между берегами Днепра,
Березина и Даугава, а на другой стороне Вислы, решили драться.
Военная судьба нашей, польской и соседней советской России.
Урегулирование борьбы было как на определенный период времени, так и на миллионы миллионов долларов.
человеческих существ.»
В начале этого года, Джузи, как студент Академии Искусств.
Прекрасно. Он имел право на несколько месяцев отпуска. Поэтому он вернулся в Варшаву, чтобы
Это вершина, где наш Отец тоже скоро будет жить временно. Но
Здесь мы получили известие, что Дмитрий Мережковский и его жена Зинаида Гиппиус,
Дмитрий Философов и их секретарь Злобин уехали из России,
и через Вильнюс и Минск они направлялись в Варшаву, надеясь помочь Юзе и свеженько…
дружбу, которую он завязал с ним в Петрограде.
Приветствовать должным образом и разместить эту группу отличных и голодных
и холодная пиотрофическая зима была нелегкой. Варшава, её гостиницы
и пансионаты были переполнены беженцами с Востока. Но они оказались
некоторые номера в гостинице «Краковски» на улице Беляньской. После различных
процессии, перемещение соответствующих факторов, знакомство с людьми…
даты чтений были установлены с польскими писателями и государственными сферами.
Мережковский на французском и русском языках. Похоже, они произошли,
в отеле «Брёлла», Министерство внутренних дел, просыпаясь живым…
интерес к содержанию и отношению спикера.
Ссылаясь на пророческие видения Мицкевича из его лекций…
в Коллиже Франции, о мистическом патриотизме, горячей вере и миссии поэта…
Польше предназначалась, слава Мережковскому, этой Польше, вечное предзнаменование.
христианства, столкнувшись сегодня, как и много веков назад, с варварством…
и преступления в защиту западной цивилизации.
Из его исторических романов, переведенных на многие языки, я знал.
то только Леонардо да Винчи, одна часть трилогии, которую другие
Частично это были Иулиан Отступник и Петр Великий. Леонардо остался жив ради меня
в моей памяти, как образ эпохи и личности художника, я позже познакомился с его
Столица Толстого и Достоевского, история декабриста.
В Минске Мережковский жил в монастыре, где он встретил
и он сделал несколько замечаний в своем
воспоминаний.
«За завтраком у моего двоюродного брата Александра Ванковича в Минске
Я встретился со знаменитым Мережковским, чьи песни почти все
Я читал. Его жена, публицист Философов, поэт…
Злобин. Вся компания начала объезд: Минск, Вильнюс, Варшава — для
граница, с руководящим положением: Россия не может восстать сама по себе и не может быть возрождена.
Нам нужны новые «Варианты»[282], эти «Варианты» должны быть поляками, они должны…
Большевистский бит, покорение Москвы, Россия заказ, организация
и привести славянские народы в федерацию. Если Польша не примет
эта миссия происходит сейчас, этот момент больше никогда не повторится, и Россия…
должны будут попасть в объятия Германии, которая тогда вместе с Россией,
Польша будет задушена». С этой ориентацией был Мережковский с генералом Żeligowski,
Командиры оперативной группы на белорусском фронте. Этот простой солдат,
и он послушал, он сказал: «Очень хорошо, я возьму 10 дивизий и через две недели
Москва будет в польских руках, но она нам не нужна, так что после того, как мы ее возьмем,
кому, профессор, вы должны его вернуть?» Мережковский не смог его вернуть.
ответ и, наверное, это и есть вся трагедия позиции России.
W 1920 roku Mereżkowski miał około sześćdziesięciu lat – małego
wzrostu, wątły, o siwiejącej brуdce i niezwykłym spojrzeniu jasnych oczu,
przenikliwym i otwartym; było w nim coś z proroka i coś z prostoty i ufności
dziecka, miał chуd lekki i cichy, trochę koci.
Zinaida Gippius, niegdyś efektownie piękna, wtedy około pięćdziesiątki.
Malowała włosy na jaskrawą rudość, szminkując dość niedbale twarz, bo
miała bardzo krуtki wzrok i posługiwała się face-а-main[283] (dziś zupełnie
wyszłym z mody), aby nie używać szpecących twarz okularуw. Była
oryginalną i wybitną poetką. Jej liryczne wiersze o mocnym rytmie
i klasycznych rymach, łatwe do zapamiętania, zachwycały nas i dotychczas
zachowały się w naszej pamięci. Typowa Rosjanka, o bardzo na owe lata
śmiałych poglądach, głęboko religijna, szukająca porozumienia prawosławia
z katolicyzmem, była niezwykłą, imponującą nam postacią.
Dymitra Fiłosofowa poznaliśmy i pokochaliśmy dopiero znacznie pуźniej.
Nastała upalna wiosna, kurz i gwar miejski nękały Mereżkowskich,
uprosiliśmy więc Henisiуw Przewłockich, aby przyjęli ich choć na kilka
tygodni, jako że nie zamierzali pozostać w Polsce zagrożonej, a mieli jechać
dalej, kierując się na Paryż. Perspektywa pobytu na wsi, bzуw i słowikуw,
rozpromieniła Dymitra Siergiejewicza dziecinną radością. Jуzio spytał
Fiłosofowa, czy nie zechciałby towarzyszyć Mereżkowskim… „Nie chcę ani
bzуw, ani słowikуw – odparł – za dużo widziałem krwi” i wyszedł z oczami
pełnymi łez. Wynajął wуwczas na ulicy Siennej mały pokoik na trzecim
piętrze u bardzo wulgarnej, niemieckiej Żydуwki, i w tym pokoju, gdzie
mieściły się zaledwie najpotrzebniejsze meble, z przyznanym mu niebawem
telefonem, przetrwał długie lata jako redaktor rosyjskiej gazety „Swoboda”,
wznowionej po konfiskacie pod nazwą „Za swobodu”, głosu Rosji
demokratycznej, ani carskiej, ani bolszewickiej, głosu tzw. trzeciej Rosji.
Przewłoccy zgodzili się na przyjęcie rosyjskich gości, mimo że Karla
była w bardzo już posuniętej ciąży. Odwieźliśmy koleją całą trуjkę.
Mereżkowski bał się tłumu żołnierskiego: legioniery mienia zatałkajut[284] –
powtarzał strwożony. Ale wszystko odbyło się składnie, gości
odprowadziliśmy do pokoi im przeznaczonych na piętrze, Karla czekała
z herbatą na parterze. Ale goście nie schodzili i słychać tylko było dziwne na
piętrze łomoty. Okazało się, że wszyscy troje zaczęli od przemeblowywania
swoich pokoi, wymiany jednych mebli na drugie. Na okazane zdziwienie
Jуzia: „Jak to, nie wiesz – wyjaśnił Mereżkowski – że człowiek żyje
z meblami i musi je w tym celu odpowiednio ustawić?”.
Ogrуd był w kwiatach, a noce księżycowe drżały pieśnią słowiczą,
basowy rechot żab dopełniał koncertu. Goście zamykali na noc okna, słowiki
nie dawały im spać!… W najdalszym kącie stawu parkowego para łabędzi
wyrywała z mułu młode pędy trzcin i układała je, budując gniazdo. Goście odpoczywali, zajęci swymi problemami i pisaniem, nie wadząc nikomu
z domownikуw. 13 maja urodziło się szczęśliwie Henisiom pierwsze ich
dziecko, cуrka Rуża.
Nikt z nas młodych nie zdawał sobie wtedy sprawy ze stałego zagrożenia
kraju i tego szczęśliwego, spokojnego domu ani z tego, że po tamtej stronie
zaledwie zabezpieczonej granicy wschodniej, na przestrzeni około tysiąca
kilometrуw, skupiają się i przesuwają wrogie Polsce siły, gotując natarcie.
В 1920 году Мережковскому было около шестидесяти лет — маленький.
Высокий, хрупкий, с серовато-коричневым оттенком и необычным взглядом ярких глаз,
проницательным и открытым; было что-то от пророка и что-то от простоты и доверия к нему.
ребёнок, он был лёгким и тихим, маленький котик.
Зинаида Гиппиус, когда-то поразительно красивая, потом около пятидесяти.
Она красила волосы ярко-красным цветом, помада наносила на лицо довольно небрежно, потому что
у нее было очень короткое зрение и она использовала лицо-а-майн[283] (сегодня, полностью
(не в моде) не использовать очки для обезображивания лица. Так и было.
оригинальный и выдающийся поэт. Ее лирические стихи с сильным ритмом
и классические рифмы, легко запоминающиеся, восхитили нас и пока что…
сохранились в нашей памяти. Типичная русская женщина, очень много для тех лет.
смелые взгляды, глубоко религиозные, стремящиеся к пониманию православия
с католицизмом, она была необыкновенной, впечатляющей фигурой.
Мы встречались и любили Дмитрия Филлософова только очень сильно.
позже.
Это был горячий источник, пыль и городская суета преследовали Мережковских,
поэтому мы попросили Хенисиевского Пшевлоцкого взять их хотя бы на пару минут.
неделями, так как они не собирались оставаться в Польше, но собирались уехать…
направляется в Париж. Перспектива остаться в сельской местности, сирень и соловьи,
она излучала Дмитрию Сергеевичу детскую радость. спросил Хуцио
Филиппиец, не хочет ли он сопровождать Мережковского… «Я тоже не хочу
«Я видел слишком много крови», и он вышел с глазами.
полный слез. Он снял маленькую комнату на улице Сиенна, на третьей.
на полу очень вульгарной немецкой еврейки, и в этой комнате, где
была только самая необходимая мебель, с той, которую он собирался получить.
По телефону он много лет прожил редактором русской газеты «Свобода»,
возобновился после конфискации под названием «За свободу» голоса России.
демократический, ни царский, ни большевистский, голос так называемой третьей России.
Пржевлоцкие согласились принять русских гостей, хотя Карл
она была очень беременна. Мы проехали на поезде всю Троицу.
Мережковский испугался солдатской толпы: легионеры застряли[284] —
он продолжал повторять охранников. Но все синтаксисы были сделаны, гости.
мы привели их в их комнаты наверху, Карла ждала…
с чаем на первом этаже. Но гости не спустились, и это было просто странно…
первый этаж ублюдка. Оказалось, что все трое начали с перекрашивания
ваших комнат, заменяя одну мебель на другую. К удивлению.
Юзия: «Что значит, ты не знаешь, — объяснил Мережковский, — что человек жив, —
с мебелью, и он должен настроить ее соответствующим образом?»
Гигант был в цветах, а лунные ночи дрожали от словесной песни,
лягушачий басовый рехотч завершил концерт. Гости закрывали окна на ночь, соловьи…
они не давали им спать!…. В самом дальнем углу паркового пруда пара лебедей
Она вырывала из ила молодые побеги тростника и выкладывала их, строя гнездо. Гости
отдыхают, заняты своими проблемами и пишут, не беспокоя никого.
из дома. 13 мая Хенисия счастливо родилась первой из их
ребенок, дочь Роуз.
Никто из нас, молодых людей, не знал о постоянной угрозе…
страну и этот счастливый, мирный дом или то, что на этой стороне…
только охраняемая восточная граница, на территории около тысячи
Силы, враждебно настроенные к Польше, сконцентрированы и передислоцированы, готовя атаку.